Warkah ini, yang dipos oleh Daniyal Kadir kepada kalangan kawannya di dalam Facebook merupakan sebuah luahan pedih dan kecewa dengan badan berkuasa kita yang sepatutnya membuat sesuatu dengan pelestarian budaya filem kita. Aku sengaja ambil dan poskan di sini sebagai suatu suara ingatkan kepada badan tersebut agar merangka dan berbuat sesuatu terhadap keadaan dan apresiasi filem tempatan kita yang tampaknya semakin sunyi dan terkelompok pada peminat dan pencinta filem yang tertentu sahaja.
Inilah luahan yang sepatutnya diambil tindakan untuk masa depan perfileman dan budaya filem kita:
Inilah luahan yang sepatutnya diambil tindakan untuk masa depan perfileman dan budaya filem kita:
Disebabkan hari ini aku kecewa dengan FINAS kerana tidak serius dalam hal menguruskan bahan-bahan bacaan berkaitan perfileman, maka hari ini aku dedahkan satu kertas cadangan yang aku pernah emelkan kepada Dato' Kamil Othman, mantan Ketua Pengarah FINAS.
Pada awalnya Dato' Kamil bersetuju untuk bertemu dengan aku bagi membincangkan lebih lanjut tentang cadangan ini, namun disebabkan oleh pelbagai kekangan pertemuan berkenaan tidak berlangsung. Jadi aku mengambil kesempatan untuk berkongsi dengan kalian isi kandungan kertas berkenaan.
Di Malaysia kita lebih senang membina kompleks membeli-belah daripada membina bangunan-bangunan yang memberikan nilai ilmu dan mendatangkan kecerdikan kepada rakyat. Putrajaya, ibu kota pentadbiran yang cukup gah namun kontang dengan pengisian ilmu. Muzium yang benar-benar muzium langsung tidak ada, kedai buku hanya ada satu atau dua buah sahaja dan toko menjual material filem langsung tidak ada. Ini adalah masalah yang cukup besar sebenarnya. Kita selesa melihat filem sebagai medium hiburan semata-mata. Infrastruktur di negara kita juga tidak membantu masyarakat untuk mendekati tempat-tempat ilmiah. Pengangkutan awam lebih banyak berhenti di kompleks membeli-belah berbanding perpustakaan, muzium atau arkib.
Arkib Perfileman di negara kita secara umumnya boleh dilihat hanya mencakupi soal penyimpanan dan pemuliharaan bahan-bahan berkaitan filem sahaja. Kita memiliki beberapa Arkib Perfileman yang bersifat fragmen atau terpecah-pecah serta tidak fokus di dalam satu bidang yang nyata.
Kita memiliki Arkib Negara yang turut menyimpan koleksi filem, Filem Negara, yang fungsinya semakin kurang jelas; Arkib Perfileman Finas yang lebih memberi perhatian kepada aspek penyimpanan; dan pemuliharaan serta Pusat Sumber Finas yang memiliki koleksi tersendiri.
Maklumat berkaitan entiti yang dinyatakan di atas amat sukar untuk ditemui. Kecuali Arkib Negara yang memiliki laman web dan maklumat tentang organisasinya yang agak lengkap dan Pusat Sumber Finas yang memiliki data koleksinya di laman web Finas. Namun maklumat berkaitan Arkib Perfileman Finas dan Filem Negara sukar untuk ditemui dan dibaca secara dalam talian. Ini merupakan kekangan paling besar yang membawa kepada lintasan untuk mewujudkan satu Arkib Perfileman utama dan ulung di Malaysia.
Malaysia merupakan sebuah negara yang sentiasa ingin maju dan dilihat serius untuk membangunkan industri filem. Setiap tahun jumlah filem yang ditayangkan di Malaysia secara relatifnya bertambah dan ini membawa kepada peri pentingnya Malaysia memiliki Arkib Perfilemannya sendiri.
Kita sewajarnya memiliki Arkib Perfileman yang bukan sahaja mementingkan soal penyimpanan dan pemuliharaan, tetapi kita perlu memiliki Arkib Perfileman yang mampu menjadi ruang terbesar perbincangan perihal filem secara ilmiah, pusat tayangan filem, pusat sumber dan pusat kajian, pusat terpenting untuk pameran-pameran berkaitan filem, muzium filem, kedai menjual material filem seperti DVD dan buku rujukan serta beberapa lagi perkara yang boleh diteliti dan ditambah. Secara umumnya Arkib Perfileman yang perlu wujud di Malaysia melangkaui peranan sebagai stor semata-mata, tetapi merupakan pusat sehenti yang membuatkan masyarakat Malaysia celik dan berilmu tentang filem.
Sehingga kini, perbincangan mengenai filem secara ilmiah dan bertanggungjawab hanya berlangsung di kampus-kampus universiti dan masyarakat awam tidak terdedah kepada keupayaan filem memberikan nilai ilmu. Ini menyebabkan masyarakat Malaysia memandang filem sebagai bahan hiburan semata-mata sedangkan dalam filem itu ada nilai seni dan nilai ilmu yang jika digabungkan bakal membentuk pemikiran dan membangunkan idea manusia.
Tugas mendidik masyarakat melalui filem datang daripada kewujudan pusat seperti Arkib Perfileman yang dapat menjalankan fungsi secara nyata dan bermanfaat. Terdapat pelbagai model Arkib Perfileman yang boleh diikuti untuk membentuk acuan yang sama di Malaysia. Namun di sini dicadangkan untuk Malaysia mengikuti model La Cinémathèque Française. Ini merupakan model yang terbaik dari segi sejarah, perkembangan budaya dan penghormatan terhadap filem memandangkan Perancis merupakan negara filem yang dihormati dan sentiasa boleh berbangga dengan produk-produk filem dan karyawan filem yang wujud di negara mereka tersebut.
Bermula dari era Jacques Feyder, Jean Vigo dan Georges Méliès diikuti oleh Jean-Luc Godard dan Francois Truffaut, selepas itu Perancis memiliki Jean-Jacques Beineix dan kemudian Luc Besson serta di era 2000 ke atas muncul Jean-Pierre Jeunet dan Michel Hazanavicius. Selain itu, Perancis juga menganjurkan Festival Filem Cannes yang dianggap sebagai satu daripada anugerah perfileman yang berprestij di dunia.
La Cinémathèque Française merupakan satu daripada Arkib Perfileman terbesar di dunia. Berikut merupakan koleksi berkaitan filem yang tersimpan di sana:
(i) 40,000 koleksi filem moden dan klasik;
(ii) 500,000 koleksi fotograf;
(iii) 21,000 buku;
(iv) 11,300 lukisan;
(v) 15,000 rekod arkib;
(vi) 18,800 kenyataan akhbar;
(vii) 20,000 poster;
(viii) 4,000 peralatan perfileman;
(ix) 2,000 kostum; dan
(x) Lebih 30,000 bahan-bahan pameran lain.
Koleksi yang terdapat di muzium dan perpustakaan La Cinémathèque Française juga cukup baik dan memberikan manfaat untuk kita memahami sinema dunia dengan lebih baik. Bahan-bahan karyawan seperti Charlie Chaplin dan Fritz Lang turut dipamerkan di sini.
Secara asasnya La Cinémathèque Française melaksanakan perkara-perkara berikut:
(i) Menyimpan, memelihara dan memulihara filem dan koleksi arkib;
(ii) Menganjurkan sesi tayangan filem pembikin-pembikin dari seluruh dunia;
(iii) Menggerakkan program-program penghargaan dalam bentuk pameran dan ruang-ruang apresiasi lain terhadap karya, pembikin filem, ahli teknikal, pelakon dan penerbit;
(iv) Meningkatkan keupayaan pameran objek-objek berkaitan filem di muzium sendiri;
(v) Menganjurkan aktiviti-aktiviti penggalakan budaya filem melalui pendidikan dengan melibatkan kanak-kanak dan remaja; dan
(vi) Menganjurkan program-program yang boleh mengaitkan filem dengan bentuk-bentuk kesenian yang lain.
Perkara yang lebih menarik perhatian ialah, La Cinémathèque Française menerima jutaan pengunjung sejak ia dibuka pada 1936 dan pengunjungnya terdiri daripada pelbagai golongan sama ada ahli akademik, pelajar, pembikin filem, pengkritik filem atau masyarakat umum.
Hampir setiap bulan atau kadangkala setiap dua bulan sekali, La Cinémathèque Française akan menganjurkan pelbagai jenis program apresiasi karya atau pembikin filem yang mencakupi pelbagai tema dan genre. Ada juga bentuk pameran mengenai dunia sinema negara lain dianjurkan di sini, termasuklah dari negara-negara Eropah lain seperti Jerman dan Itali serta negara-negara lain di seluruh dunia termasuk dari Asia seperti filem dari Jepun dan Korea.
Namun, kita tidak melihat Koleksi La Cinémathèque Française dari kacamata arkib dan pengumpulan bahan sejarah perfileman sahaja, tetapi yang lebih menarik ialah bagaimana La Cinémathèque Française menggerakkan pengisiannya khususnya kepada golongan muda.
Pada setiap hujung minggu misalnya, La Cinémathèque Française akan menganjurkan bengkel perfileman dengan mod praktikal kepada golongan muda dalam lingkungan umur 3 hingga 13 tahun. Bengkel ini memberi peluang kepada golongan tersebut untuk meneroka dunia sinema dalam pelbagai bentuk dan kaedah dengan tenaga pengajar yang berpengalaman dan mampu memberikan pengalaman terbaik kepada peserta bengkel. Beberapa program berkaitan turut mendedahkan golongan muda kepada asas perfileman termasuk suntingan, kerja kamera dan kawalan bunyi.
La Cinémathèque Française menyediakan ruang pembelajaran filem yang cukup komprehensif dan ia mendedahkan khalayak umum kepada filem, tanpa perlu mendaftar sebagai pelajar perfileman di universiti. Pendidikan sebegini merupakan asas untuk kita mendidik penonton filem menghargai filem dari sisi seni dan bukan sekadar ruang hiburan semata-mata.
Di Malaysia karya-karya kritikal dan membawa nilai seni pada filem sering mendapat sambutan hambar daripada penonton sinema di negara kita. Perkara tersebut jelas terkait dengan soal pengetahuan atau pemahaman nilai seni filem yang kurang di Malaysia. Akibatnya penonton kita selesa menonton filem-filem yang mengabaikan tanggungjawab seni dalam filem. Sebagai contoh kita lihat filem seperti Bunohan, Kaki Bakar, Jogho, Abang, Matinya Seorang Patriot, Man Laksa dan beberapa lagi contoh lain tidak mendapat sambutan dari segi kutipan tiket, namun mendapat pengiktirafan yang baik dalam soal kritikan filem.
Penyelidikan sejarah filem merupakan ruang yang sering dilupakan di Malaysia dan kita melihat pada hari ini kajian sejarah filem atau pun kajian filem sendiri amat jarang diterbitkan dan buku-buku berkaitan sinema Malaysia agak terhad dan sukar untuk diperoleh. Keadaan ini berlaku disebabkan ruang penyelidikan yang terbatas dan tidak ada pusat penyelidikan filem untuk khalayak umum seperti La Cinémathèque Française di Malaysia.
Program-program apresiasi filem juga tidak begitu rancak di Malaysia. Bukan sekadar apresiasi filem, tetapi apresiasi tema, genre, pembikin filem dan tokoh-tokoh perfileman kurang diberikan perhatian. Perbincangannya jika pun wujud hanya dihadiri oleh kumpulan sasar tertentu sahaja seperti golongan yang terlibat di dalam industri filem atau mereka yang mempelajari filem secara formal. Ruang untuk masyarakat umum melalui program-program apresiasi filem ini agak sempit dan perkara ini sebenarnya perlu diberikan perhatian. Ramai karyawan-karyawan klasik Malaysia selain P.Ramlee yang juga sewajarnya dihargai dan karya-karya mereka dibedah seperti Hussein Haniff, M. Amin dan Mat Sentol.
Selain itu, program-program didikan filem kepada golongan muda perlu diperhalusi dan ditingkatkan. Bayangkan di Perancis kanak-kanak berusia tiga tahun sudah didedahkan dengan asas perfileman dan ini tidak menjadi satu kejutan kepada Perancis untuk sentiasa menghasilkan filem-filem bermutu dengan pembikin-pembikin yang hebat. Malaysia memerlukan program-program didikan berkala sebegini agar semua golongan mampu merasai pengalaman filem dan menginspirasikan diri untuk menjadi pembikin filem yang menyumbang kepada pembangunan karya sinema di Malaysia.
Seni perfileman di Malaysia juga perlu dilihat di dalam kerangka sosial realisme agar masyarakat umum dapat memahami filem sebagai medium penting untuk menyampaikan realiti masyarakat secara khusus melalui tema dan genre filem.
Malaysia juga berdepan kekurangan ruang untuk mendapatkan bahan bacaan perfileman dan material filem seperti DVD. Arkib Perfileman yang dicadangkan tersebut boleh menyediakan sebuah kedai menjual material sebegini dan ia boleh menjana pendapatan sampingan dan memberikan kemudahan kepada pengunjung untuk mendapatkan material-material yang sukar diperoleh.
Finas boleh menggunakan bangunan sedia ada yang dinaik taraf seperti Arkib Perfileman Finas atau membuat pelaburan mendapatkan premis baru. Untuk bahan-bahan simpanan pula, kerjasama boleh diperoleh daripada agensi-agensi terlibat seperti Arkib Negara, Arkib Perfileman Finas, Pusat Sumber Finas, Filem Negara, institusi pengajian tinggi, orang perseorangan dan syarikat-syarikat produksi filem.
Kerjasama boleh dijalin dengan mana-mana organisasi besar yang memiliki kemampuan pelaburan seperti syarikat-syarikat gergasi yang ada di Malaysia untuk mendapatkan dana bagi memberi ruang kepada penubuhan Arkib Perfileman ini. Kerjasama erat boleh dijalinkan dengan La Cinémathèque Française untuk mempelajari soal pengurusan Arkib Perfileman ini agar ia dapat mencapai taraf antarabangsa dan mampu menjadi sumber rujukan utama filem di Asia dan di dunia.
Organisasi Arkib Perfileman ini wajar dianggotai oleh individu yang memiliki daya pengetahuan filem dan kekuatan pentadbiran yang baik dan gabungan kelompok industri filem dan kelompok korporat adalah adunan terbaik untuk menguruskan Arkib ini secara berjaya dan teratur.
Dana Kerajaan dan tajaan daripada badan korporat serta kelompok yang terlibat dengan industri merupakan sumber utama untuk memulakan rancangan ini. Bagi memastikan Arkib Perfileman ini mapan dan berkembang pada masa hadapan sumber pendapatan boleh dijana melalui caj tiket terhadap pameran utama, bayaran yuran terhadap bengkel-bengkel besar yang dijalankan, jualan di premis jualan material dan memperkenalkan kaedah pas bermusim kepada pengunjung untuk mereka mendapat akses menyeluruh melalui yuran tahunan yang minima dan berpatutan.
Ini hanya idea kasar daripada seorang peminat dan pencinta filem yang mahu melihat filem itu sebagai sosok ilmu yang menjanjikan penjanaan akal yang lebih cerdas berbanding budaya konsumerisme entah ke mana yang semakin hari semakin bebal bentuknya.
Susulan itu, terdapat reaksi yang baik ditulis oleh Dr. Jamaluddin Aziz dari UKM berkenaan persoalan ini dan perlulah diperhatikan oleh pembuat dasar dan badan berkuasa filem kita:
I agreee. Some good points there Daniyal Kadir. Just to add, Singapore film archive is even more active at documenting our film industry. Which is a shame. For me, there should be a cultural shift and strong political will to make this happen. Many reasons why films are not well accepted in this country.
But as academician, let me focus on what i know.
1. Our education does not nurture the love or appreciation of arts. Hence, we don't have enough vocabulary to talk abt arts...including films.
2. Film scholarship is not seen as important. Many media schools sell courses that they think students need. Usually students need to be in front of the camera, not behind. They are made to believe that media work is all about the glamour
3. Lack of fund to research and promote film culture. My observation before Dato' Kamil's time, FINAS was more keen on the celebrity culture and less on the film culture itself. But maybe because our film culture is more about the celebrity than the text itself.
4. Many film schools are producing students who are good technically; they see film as product but not as a cultural product that not only is important to capture its own time, but also need to be worth preserving.
One thing that we need to understand is that an archive is a political place where only certain materials ...read as memories... are allowed to be preserved. A good archive should not be about institutional version of the memories, it should also include the diverse versions of memories that constitute Malaysian film. From my research, i found that film producers are reluctant to make copies to be archived nationally because of its cost and their distrust for the archive's ability to keep their films. Film archive is high maintenance. And in Malaysia, we are bad at maintenance.
Susulan daripada beberapa komen, aku tertarik dengan komen orang besar Wayang Budiman dan Pusat Kajian dan Apresiasi Filem, Azharul Azmir Kamarulzaman tentang gerka kerja dan permainan tarik-tolak dalam kerajaan untuk menentukan pelepasan satu-satu projek, yang aku setuju, perlu nampaknya gerak kerja sebegini digerakkan seperti sebuah yayasan, tetapi dengan orang yang betul-betul ikhlas dan sanggup mengambil cabarannya. Kerja ini jauh daripada glamour, tetapi hasilnya sangat lumayan buat masyarakat jika benar-benar ingin melaksanakannya:
Beberapa tahun lalu aku bantu Zarul Albakri menjejak salinan 35mm filem Matinya Seorang Patriot, Kembara Seniman Jalanan dan Mat Gelap terbitannya yang telah diserahkan kepada FINAS bagi tujuan arkib. Malangnya, pegawai bertanggungjawab tidak tahu-menahu mengenai (bahan dokumentasi) itu. Nak semak fail, mungkin dah tak jumpa fail rekod puluhan tahun lalu, atau mungkin fail dah dilupuskan (aku tak tahu prosedur pelupusan dokumen kerajaan). Cuba jejak melalui staf-staf lama FINAS. Dimaklumkan untuk cari di Filem Negara, tetapi tiada. Akhirnya bertemu di Arkib Negara. Tetapi malangnya, di Arkib Negara hanya simpan, dan mereka tiada fasiliti dan kemahiran untuk periksa sama ada salinan itu masih dalam keadaan elok dan boleh diguna pakai ataupun tidak.
Kalau tak silap dahulu, setiap penerbit filem harus serah satu salinan bulk print kepada PFM (Persatuan Penerbit Filem Malaysia) bagi simpanan PFM.
Setahu aku, mantan KP FINAS ada perancangan untuk usaha-usaha (bergerak ke arah pendokumentasian filem dan memperkuatkan fungsi arkib) ini tetapi terkandas di EPU (Economy Planning Unit). Kelemahan agensi kerajaan nak melaksanakan sesuatu segala-galanya yang bersifat kekal sebegini (khususnya melibatkan peruntukan tahunan dan perjawatan), harus dibuat dengan segala prosedur maha panjang. Harus tidak terkeluar daripada skop bidang kuasa dan punca kuasa/akta, harus `bertahun bergaduh` di JPA, harus pandai bertricky, yakinkan menteri bijak pandai bahawa usaha ini ada political millage padanya supaya dia bersemangat cari duit daripada orang atasan, dan segala macam lagi. Satu lagi kelemahan agensi kerajaan ialah nak buat apa-apa, mereka mesti nak buat besar-besaran. Perlu ada berjuta. Belum mula apa-apa, perlu beli mesin jutaan ringgit dan renovasi besar-besaran dulu. Perlu stand by kewangan, sebab jika takde bajet, staf takkan buat kerja. Staf takkan buat kerja percuma. Paling tidak akan ada yang pusing punch card untuk claim OT. Aku rasa dengan mentaliti sedia ada dalam kalangan kaki tangan dan pembuat keputusan, jalannya memang jauh sekali. Mungkin ada modus operandi lain jika kita seruis mahu menjayakannya.
Sinematek Indonesia digerakkan secara yayasan dan berkecuali, dengan bantuan tahunan daripada kerajaan provinsi Jakarta (bukan kerajaan federal/persekutuan). Mungkin bantuan itu tidak besar mana dan tidak konsisten (mereka kadang-kadang nak beli kertas A4 dan ink printer pun tak cukup duit), tetapi sekurang-kurangnya mereka tidak harus menunggu segala birokrasi dan menunggu puluhan tahun lagi untuk memiliki arkib filem. Mungkin mereka tidak sehebat Singapura mahu pun Perancis (jauh!), namun sekurang-kurangnya mereka ada berbanding daripada kita. Mungkin dengan modus operandi begini, tidaklah perlu kita menunggu 20 tahun lagi untuk segala kelulusan perubahan akta FINAS dan segalanya (itu pun kalau usaha ini diteruskan). Jadi, kalau kautanya bagaimana kita boleh memiliki arkib filem, jawapan aku ialah tak payah tunggu kerajaan, para peminat filem harus bermula dengan apa yang mampu. Lepas tu, minta kerajaan bantu sikit-sikit. Mungkinlah. Aku pun tak tahu betul ke tak.
Susulan daripada beberapa komen, aku tertarik dengan komen orang besar Wayang Budiman dan Pusat Kajian dan Apresiasi Filem, Azharul Azmir Kamarulzaman tentang gerka kerja dan permainan tarik-tolak dalam kerajaan untuk menentukan pelepasan satu-satu projek, yang aku setuju, perlu nampaknya gerak kerja sebegini digerakkan seperti sebuah yayasan, tetapi dengan orang yang betul-betul ikhlas dan sanggup mengambil cabarannya. Kerja ini jauh daripada glamour, tetapi hasilnya sangat lumayan buat masyarakat jika benar-benar ingin melaksanakannya:
Beberapa tahun lalu aku bantu Zarul Albakri menjejak salinan 35mm filem Matinya Seorang Patriot, Kembara Seniman Jalanan dan Mat Gelap terbitannya yang telah diserahkan kepada FINAS bagi tujuan arkib. Malangnya, pegawai bertanggungjawab tidak tahu-menahu mengenai (bahan dokumentasi) itu. Nak semak fail, mungkin dah tak jumpa fail rekod puluhan tahun lalu, atau mungkin fail dah dilupuskan (aku tak tahu prosedur pelupusan dokumen kerajaan). Cuba jejak melalui staf-staf lama FINAS. Dimaklumkan untuk cari di Filem Negara, tetapi tiada. Akhirnya bertemu di Arkib Negara. Tetapi malangnya, di Arkib Negara hanya simpan, dan mereka tiada fasiliti dan kemahiran untuk periksa sama ada salinan itu masih dalam keadaan elok dan boleh diguna pakai ataupun tidak.
Kalau tak silap dahulu, setiap penerbit filem harus serah satu salinan bulk print kepada PFM (Persatuan Penerbit Filem Malaysia) bagi simpanan PFM.
Setahu aku, mantan KP FINAS ada perancangan untuk usaha-usaha (bergerak ke arah pendokumentasian filem dan memperkuatkan fungsi arkib) ini tetapi terkandas di EPU (Economy Planning Unit). Kelemahan agensi kerajaan nak melaksanakan sesuatu segala-galanya yang bersifat kekal sebegini (khususnya melibatkan peruntukan tahunan dan perjawatan), harus dibuat dengan segala prosedur maha panjang. Harus tidak terkeluar daripada skop bidang kuasa dan punca kuasa/akta, harus `bertahun bergaduh` di JPA, harus pandai bertricky, yakinkan menteri bijak pandai bahawa usaha ini ada political millage padanya supaya dia bersemangat cari duit daripada orang atasan, dan segala macam lagi. Satu lagi kelemahan agensi kerajaan ialah nak buat apa-apa, mereka mesti nak buat besar-besaran. Perlu ada berjuta. Belum mula apa-apa, perlu beli mesin jutaan ringgit dan renovasi besar-besaran dulu. Perlu stand by kewangan, sebab jika takde bajet, staf takkan buat kerja. Staf takkan buat kerja percuma. Paling tidak akan ada yang pusing punch card untuk claim OT. Aku rasa dengan mentaliti sedia ada dalam kalangan kaki tangan dan pembuat keputusan, jalannya memang jauh sekali. Mungkin ada modus operandi lain jika kita seruis mahu menjayakannya.
Sinematek Indonesia digerakkan secara yayasan dan berkecuali, dengan bantuan tahunan daripada kerajaan provinsi Jakarta (bukan kerajaan federal/persekutuan). Mungkin bantuan itu tidak besar mana dan tidak konsisten (mereka kadang-kadang nak beli kertas A4 dan ink printer pun tak cukup duit), tetapi sekurang-kurangnya mereka tidak harus menunggu segala birokrasi dan menunggu puluhan tahun lagi untuk memiliki arkib filem. Mungkin mereka tidak sehebat Singapura mahu pun Perancis (jauh!), namun sekurang-kurangnya mereka ada berbanding daripada kita. Mungkin dengan modus operandi begini, tidaklah perlu kita menunggu 20 tahun lagi untuk segala kelulusan perubahan akta FINAS dan segalanya (itu pun kalau usaha ini diteruskan). Jadi, kalau kautanya bagaimana kita boleh memiliki arkib filem, jawapan aku ialah tak payah tunggu kerajaan, para peminat filem harus bermula dengan apa yang mampu. Lepas tu, minta kerajaan bantu sikit-sikit. Mungkinlah. Aku pun tak tahu betul ke tak.
No comments:
Post a Comment